Yakın zaman önce okullarımız açıldı. Yeni bir eğitim öğretim yılı başladı. Okul başarısını etkileyen etkenlerin başında beslenme yer alır. Öncelikle beslenme nedir onu açıklayalım. Beslenme, alalede bir karın doyurma işlemi değildir. Sağlığımızı devam ettirebilmek için gerekli olan besin ögelerinin yeterli ve dengeli bir şekilde vücuda alınmasına beslenme diyoruz. Burada iki nitelik öne çıkıyor. Yeterli ve dengeli! Yeterli beslenme ne demek? Yeterli beslenme; vücudumuzun bir günde ihtiyacı olan enerjiyi besinlerle sağlamak demektir. Dengeli beslenme ise; sağlanan enerjinin besin ögelerinden gelen oranlarının uygun değerlerde olmasıdır. Bu oranların tutturulmasına dengeli beslenme denir. İnsan vücudunun besin ihtiyacı yaşa göre farklıklar gösterir. Buna göre hayatımızı; bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik ve yaşlılık olmak üzere beş döneme ayırırız. En önemli dönemler büyüme ve gelişmenin olduğu dönemlerdir. Bu dönemlerde yetersiz ve dengesiz beslenme hayatımızın diğer dönemlerini olumsuz etkileyebilir, büyüme ve gelişme yavaşlayabilir hatta duraklar. Besin ögeleri nelerdir dediğimizde karbonhidratlar, proteinler, yağlar, vitamin ve mineraller ve de antioksidanlardır diyebiliriz. Böylece besin ögelerini de beşe ayırmış oluruz.
Bunların ne işe yaradığına kısaca değinelim.
Karbonhidratlar vücudumuzun en önemli enerji kaynağıdır. Enerji büyük oranda karbonhidratlardan karşılanmalıdır çünkü enerjiye dönüşürken en az atık maddeyi karbonhidratlar yapar fakat enerjimizin tamamını da bunlardan karşılayamayız. Nedenine gelince fazla karbonhidrat vücutta şeker yükselmesine neden olur. Fazla şeker vücutta değişik moleküllere bağlanır. Bu işleme biz glikasyon diyoruz. Glikasyon maddeleri yabancı cisim olarak algılanır ve vücudumuz bunlara saldırır. Bunun sonucunda iltahabi bir reaksiyon oluşur. Bu iltahabi reaksiyona inflamasyon denir. İnflamasyon, hemen bütün hastalıklara davetiye çıkarmak demektir. Bu nedenle yağların da enerji için kullanılması gerekir. Proteinlerinse enerji için kullanılmaması gerekir çünkü çok fazla atık ürün bırakırlar ve onları temizlemek için böbrek ve karaciğer fazla çalısır. Kapasitesinin üstünde çalışan organ ilerleyen zamanlarda bozulabilir. Proteinler hücrelerin çoğalması ve yenilenmesi için gereklidir. Onlar büyüme ve gelişmek için, doku tamiri için ve hücre yenilenmesi için kullanılmalıdır. Yüksek protein diyetleri sağlığa zararlıdır. Vitamin ve madenlerse, karbonhidrat, protein ve yağların vücutta kullanılabilmeleri için gereklidir. Antioksidanlar ise vücudumuzda oluşan zararlı bileşikleri zararsız hale getiren kimyasal maddelerdir.
Yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlayabilmek için karışık bir beslenmeye ihtiyaç vardır. Tek tip beslenme besin ögeleri ihtiyacımızı karşılayamaz. Besin ögeleri farklı yiyeceklerde farklı miktarlarda bulunur. Bu nedenle biz yiyecekleri gruplara ayırırız. Böylece beslenmemizi planlamak kolaylaşır. Besinleri de beş gruba ayırırız. Et grubu, süt yoğurt grubu, tahıl grubu, sebze meyve grubu, yağ grubu. Eğer bir öğünde bu beş grubun her birinden bir yiyecek soframızda varsa yeterli ve dengeli besleniyoruz demektir.
Besin grupları hakkında kısaca bilgi verelim;
Et grubu: Tavuk, balık, sığır ve koyun etleri, yumurta, peynir ve kurubaklagil yemekleri bu grubu oluşturur. Proteinden, B grubu vitaminlerden, çinko ve demirden zengindirler.
Süt yoğurt grubu: Burada söyleyecek fazla bir şey yok, adı üstünde zaten süt, yoğurt ve kefir bu grubu oluşturur. Karbonhidrat, yağ ve protein içerir. B grubu vitamin ve kalsiyum içerir.
Tahıl grubu: Buğday, pirinç, arpa, yulaf ve çavdardan oluşur. Önemli oranda karbonhidrat, az miktarda protein ve B grubu vitaminleri içerir. Tam tahıllar minerallerden de zengindir.
Sebze Meyve grubu: Her çeşit sebze ve meyveyi içerir. Özellikle yeşil yapraklı olanlar hemen hemen tüm vitamin ve madenlere sahiptir. Vücudumuza vitamin mineral ve antioksidanları sağlarlar. Turunçgiller, çilek, domates, kivi, kırmızı ve yeşil biber önemli C vitamini kaynağıdırlar.
Yağ grubu: Kullandığımız her türlü besinin yağları bu gruptadır. Enerji kaynağı olmalarının yanında yağda eriyen vitaminlerin emilmesi için de gereklidirler.
Gelelim çocukların besin ihtiyaçlarına;
Anaokulu çocukları için:
2 SB Süt, yoğurt
4 köfte kadar et
5 dilim ekmek
1 porsiyon sebze
1 porsiyon meyve
yeterlidir.
İlkokul çocuğunun besin ihtiyaçları:
2,5-3 SB Süt
5-6 köfte kadar et
6-10 dilim ekmek
2 porsiyon sebze
2 porsiyon meyve
yeterlidir.
Bu miktarlardaki besini her çocuk tüketemeyebilir. İştahsızlık bu yaş gruplarında sıklıkla karşılaşılan bir sorundur. Sebepleri araştırılmalıdır. Öncelikle çocugun bir rahatsızlığı var mıdır buna bakılır. Daha sonra beslenme alışkanlıklarına bakılır. Burada en sık karşılaşılan sorun atıştırmalık yiyeceklerdir. Biz bunları sağlıklı ve sağlıksız olarak ikiye ayırırız. Sağlıksız olanlara abur cubur gıdalar da diyebiliriz. Bunlar her türlü paketlenmiş gıdalardır ve genellikle boş enerji kaynağıdırlar. Çikolata, gofret, bisküvi, kek, meşrubatlar, kolalı ve gazlı içecekler, hazır meyve suları, cipsler, krakerler gibi. Vücuda sadece enerji verirler, diğer besin ögelerinden yoksundurlar. Sağlıklı atıstırmalıklar ise evde yapılan, kek, börek ve poğaçalar, kuruyemişler, kuru meyveler, tahin pekmez karışımları ve cevizli sucuklar olarak söyleyebiliriz. Tüm bunları öğün arasında değil öğün bitiminde yemeğin hemen üstüne tüketmek gerekir.
Doğru beslenme alışkanlığı edindirmek için beslenme bilgilerinin çocuğa yaşına uygun olarak verilmesi gerekir. Böylece çocuk kendi beslenmesini planlamayı da başarabilir.
Son olarak, beyin için önemli olan gıdaları söyleyelim. Yumurta, balık, kuruyemişler, organ etleri, süt, yoğurt, kefir, beyin için önemli gıdalardandır.
