700 yıldır bitmeyen gölge oyunu: Hacivat ile Karagöz

Yaşayıp yaşamadıkları halen efsane konusu olan ancak İranlı Şeyh Küşteri'nin Sultan Orhan huzurunda sahnelemesiyle başlayan Hacivat Karagöz gölge oyunu aralıksız 700 yıldır sahneleniyor.

Özellikle Ramazan ayının vazgeçilmezleri arasında yer alan geleneksel Türk gölge oyununa komşu Yunanistan'ın baklavadan sonra gözünü dikmesiyle birlikte harekete geçen Bursa Büyükşehir Belediyesi, tarihi oyunun Türklere ait olduğunu aldığı patentle ispatladı.

Türk gölge oyununun kahramanları Hacivat-Karagöz'ün gelecek nesillere sevdirilmesi amacıyla ülke genelinde Ramazan ayında birçok ilde Hacivat ve Karagöz oyunu sahneleniyor. Ramazan eğlencelerinde çocukların izlemeye doyamadığı Hacivat-Karagöz gölge oyununun merkezi Bursa'da ise ayrı bir heyecan yaşanıyor. Hem eğlendirmek hem de sosyal mesaj vermek amacıyla yüz yıllardır beğeniyle takip edilen Hacivat Karagöz gölge oyunu Bursa Büyükşehir Belediyesi Bursa Karagöz Müzesi'nde perdeye yansıtılıyor. Gölge oyununa gönül veren Şinasi Çelikkol, Tayfun Özeren, Seçkin Güneş, Ufuk Durmaz, Bülent Akay ve Esat Taşatmanlar gibi sanatçıların gösterilerine de ev sahipliği yapan müzede Hacivat Karagöz gölge oyunu yeni nesillere aktarılıyor.

YAŞADIKLARINA DAİR RESMİ BELGE YOK

Günümüzde çocuklara hitap eden çizgi film sayısı ne kadar fazla olsa da Karagöz ve Hacivat'ın hala miniklerin ilgisini çektiğini belirten Bursa Karagöz Müzesi Sorumlusu, tasvir ustası Ercan Aksakal, oyuna dair bilinmeyenleri anlattı. Aksakal, Karagöz ile Hacivat'ın 1300'lü yıllarda Bursa'da yaşadıklarının anlatılmasına rağmen resmi belgelerin mevcut olmadığını belirtti. Aksakal şunları kaydetti: "Anlatılan rivayetlerin en çok bilineni şöyledir; Hacivat ile Karagöz Orhan Camii inşaatında çalışırken oradaki işçileri meşgul ettirdikleri için cami işlerini geciktirdikleri sebebiyle Sultan Orhan tarafından uyarılır. Uyarılara kulak asmayınca Hacivat ile Karagöz bir dahaki sefer idam ettirir. Bir gerçek vardır ki, oyunu icat eden; İran'dan gelen Şeyh Kûşteri'dir. Şeyh Kûşteri, ilk Hacivat Karagöz gölge oyununu ayağındaki çarıkları çıkartır, sol elindekine Hacivat sağ elindekine Karagöz ismi vererek başındaki sarığı da çıkarıp beyaz perdede arkasında da ışık yakarak Sultan Orhan huzurunda oynamıştır. İnsanlar çok benimsemiştir ki günümüze kadar gelmiştir. Hacivat-Karagöz oyunu 700 yıldır sahneleniyor. Kadir Gecesi hariç her gece bir oyun olmak üzere toplam 28 Hacivat Karagöz oyunu vardır."

YUNANİSTAN ALMAK İSTEDİ AMA PATENT BİZDE

Yunanistan'ın Hacivat Karagöz oyununa sahip çıkmak istediğine dikkat çeken Aksakal, "Yunanlarla bizim kültürümüz aynı. Türkler, orada oyunu sahneledikleri için onlar da sahipleniyor ama 20010 yılında patentini aldık, (Hacivat-Karagöz Bursa ile özdeşleşmiştir) diyerek patentini aldık. Oyunda Hacivat ve Karagöz'ün yanı sıra bebe ruhi, çelebi, tuzsuz deli Bekir gibi ana karakterlerin yanında 250'den fazla karakter vardır. Tabi, Osmanlı döneminden kalma bilinen 28 oyun var. Oyunumuz dana veya deve derisinden yapılan tasvirlerle oynanıyor. Öncelikle kalıbını çıkarmanız gerekiyor. Bunlarda değişiklik yapamıyorsunuz, gözünde, kulağında. Kalıbı derinin altına koyduktan sonra kalıbı çizmek zorundasınız. Kalıbı çizdikten sonra özel makaslarla tasvir yapabilmek için tüm hatları çıkarmanız gerekiyor. Bıçaklarla elle işledikten sonra işliyorsunuz. Boyadıktan sonra birleşme yaptıktan sonra sahnede oynayacak hale getiriyorsunuz." dedi.

YAŞASALARDI İÇERİDE OLURLARDI

Geleneksel gölge oyunu sanatçılarından Hayali Osman Ezgi ise hayalinin aynı anda hem figürleri oynatıp hem de seslendirme yapmak zorunda olduğunu söyledi. Seyircinin ve mekanın durumuna göre oyun metinlerinin değişkenlik gösterdiğine dikkat çeken Ezgi, eskiye nazaran oyuna ilginin azaldığını kaydetti. Ezgi şöyle devam etti: "Sadece 2 boyutlu bir oyundan bahsederken sinemada bey boyutlu filmler var. Karagöz ile Hacivat'ın gelişen teknolojiye kafa tutması zor ama çocukluğunda oyunun tadını almış insanlar, yeni nesile aktarıyor. Şimdi yaşasalardı şu anda komedyenlerin yapamadıkları birçok espiriyi yapabilirlerdi. Osmanlı'da resim yasak olduğu halde Hacivat ve Karagöz oyunu için özel izin çıkarılıyordu. Sivri dilli oldukları için Padişah dahil birçok devlet yöneticisini bile eleştiriliyorlardı. Kimsenin eleştiremeyeceği konuyu siz mizah yoluyla yapıyorsunuz. Şuanda yaşasalardı muhtemelen içeride olurlardı. Yaşasalardı her halde en komik iki insan olurlardı."

2010 YILINDA PATENT ALINMIŞTI

Yunanistan'ın patentini almak için başvuruda bulunduğu Avrupa Birliği, 700 yıllık geçmişi olan Karagöz ve Hacivat gölge oyununun, Türk kültürü olduğunu ve Bursa'dan çıktığını tescil etmişti. Türkiye'de özellikle Ramazan eğlencelerinde çocukların büyük ilgiyle izlediği Karagöz ve Hacivat gölge oyununu tescil ettirmek için AB İç Pazardaki Uyumlaştırma Ofisi'ne başvuran Bursa Büyükşehir Belediyesi, Temmuz 2010'da onay aldı. Karagöz ve Hacivat gölge oyununun geleneksel Türk kültürünün bir parçası, oyunun Bursa'dan çıktığı ve kahramanları olan Karagöz ve Hacivat'ın Bursa'da doğdukları belgelenmiş oldu.